Zbog „epidemije” pregojenosti svetskih razmera i zbog globalne težnje ka mršavljenju koja nju prati, u svesti većine ljudi masti predstavljaju neprijatelje, mada je veoma važno znati da se ne može zamisliti uravnotežena ishrana, kako bez belančevina, tako ni bez masti.
Masti su ustvari razna jedinjenja, koja su izgrađena od masnih kiselina, koja međusobno liče možda samo po tome da se svi oni sastoje od istih elemenata: od ugljenika, kiseonika i vodonika. Često se može čuti o „lošim” mastima, mada se ne može govoriti o izrazito zdravim ili nezdravim masnim kiselinama, samo o njihovom unošenju u neadekvatnim proporcijama.
Problemi nastaju, kada od „zdravijih”, nezasićenih masnih kiselina boljeg kvaliteta unosimo manje količine, dok od „nezdravih”, zasićenih masnih kiselina – koje u organizam dospevaju kroz namirnice karakteristično životinjskog porekla – previše. Vredi dakle da pogledamo na koji način pojedine masne kiseline deluju na organizam, pošto na taj način možemo saznati na šta treba da obratimo pažnju u procesu ishrane.
Tako na primer obično premalo uzimamo višestruko nezasićene masne kiseline iz grupe omega-3, koje se mogu naći u morskim ribama i semenskom ulju biljaka, mada materije koje se stvaraju od masnih kiselina iz ove grupe (na primer od EPA-e i DHA-a) ne samo da igraju važnu ulogu u normalnom funkcionisanju ćelija, već ublažavaju i procese zapaljenja, sprečavaju slepljivanje krvnih pločica, umanjuju nivo masti u krvi i krvni pritisak – tako da mogu biti izrazito blagotvorni za srce i vaskularni sistem – a imaju važnu funkciju i u moždanom razvoju.
Istraživanja ukazuju na to da unos masnih kiselina omega-3 u toku trudnoće i dojenja može da bude izrazito značajan za rani neurološki razvoj deteta, što se u krajnjoj liniji odražava i na inteligenciju. U toku jednog ispitivanja iz 2007-e je posmatrano je da li količina unosa plodova mora za vreme trudnoće i dojenja ima veze sa IQ-om deteta. Ustanovljeno je da se kod dece majki koje su uzimale manje od 340 grama ovih namirnica porasla verovatnoća javljanja nekog od problema u ponašanju ili u motoričkom razvoju i koordinaciji, odnosno u savladavanju govora. Isto potkrepljuje i jedno ispitivanje sa uključivanjem deteta od 4 godine, nakon kojeg su zaključili da je unošenje omege-3 za vreme trudnoće upravo proporcionalno sa budućim mentalnim sposobnostima dece. A posmatranjem veza između ishrane i ponašanja kod dece iznad 6 godina pronašli su da su se uz niži nivo unosa masnih kiselina omega-3 češće javljali problemi u ponašanju, poremećaji sna, odnosno napadi agresivnosti u odnosu na decu koja su uzimali više masnih kiselina tipa omega-3.
U toku više istraživanja se pronašla veza između depresije i niskog unosa masnih kiselina tipa omega-3, dakle i u lečenju depresije bi moglo pomoći kad bi režim ishrane i u smislu ovih masnih kiselina bio uravnotežen, tako da bi kao dodatak terapiji moglo poslužititi unošenje masnih kiselina tipa omega-3.
Ispitivana je dalje i ulogu omege-3 kao dopune terapije kod procesa zapaljenja. Dobiveni rezultati su ohrabrujući i u slučaju lečenja reumatičkog artritisa, kao i upalnih crevnih bolesti.
S obzirom na to da morske ribe mogu biti zagađene teškim metalima, petrohemijskim materijama, pa čak i raznim mikroorganizmima, u slučaju da želimo uzimati masne kiseline omega-3 u cilju terapije, preporučljuvo ih je unositi u organizam u obliku dopuna ishrani. To su uglavnom ulja dobivena od biljnih semena, odnosno morskih riba, i u raznim proporcijama sadrže korisne masne kiseline tipa omega-3 i druge dodatne supstance. Međutim, vredi obratiti pažnju i na to, koja je proporcija u pitanju: u kvalitetnim proizvodima na jedinicu masne kiseline omega-3 spada po mogućstvu što manje masnih kiselina drugačijeg tipa. Zahvaljujući najnovijoj tehnologiji, danas su već dostupni koncentrati koji sadrže istu koncentraciju masnih kiselina omega-3 sa manjom količinom prisutnih „suvišnih” ulja. Naime, što je mane ovih „suvišnih” ulja, tim je preparat vredniji.
Korišćena literatura:
- Orvosi biokémia* – szerk.: Ádám V. Medicina Könyvkiadó Rt., Budapest 2004.
- Maternal seafood consumption in pregnancy and neurodevelopmental outcomes in childhood (ALSPAC study): an observational cohort study – J. R. Hibbeln MD, J. M Davis MD, The Lancet, Volume 369, Issue 9561, Pages 578 - 585, 17 February 2007
- Therapeutic use of omega-3 fatty acids in bipolar disorder - Balanzá-Martínez V, Fries GR, Colpo GD - Expert Rev Neurother. 2011 Jul;11(7):1029-47.
- Omega-3 fatty acids in boys with behavior, learning, and health problems - Laura J. Stevensa, Sydney S. Zentallb, Marcey L. Abateb, Physiology & Behavior
- Volume 59, Issues 4-5, April-May 1996, Pages 915-920
- Maternal Supplementation With Very-Long-Chain n-3 Fatty Acids During Pregnancy and Lactation Augments Children’s IQ at 4 Years of Age - Ingrid B. Helland, MD, Lars Smith, PhD, PEDIATRICS Vol. 111 No. 1 January 1, 2003
- Omega-3 Fatty Acids in Inflammation and Autoimmune Disease - Artemis P. Simopoulos, MD, FACN, J Am Coll Nutr December 2002 vol. 21 no. 6 495-505
- Omega-3 polyunsaturated essential fatty acids are associated with depression in adolescents with eating disorders and weight loss - Swenne I, Rosling A, Tengblad S, Vessby B., Acta Paediatr. 2011 Jul 6
* Medicinska biohemija (Prim. prev.)
